100 χρόνια από την ίδρυση του ΣΕΚΕ: Μια πολύτιμη κληρονομιά

Μαρία Στύλλου

Τρία πράγματα καθόρισαν τη δημιουργία των επαναστατικών κομμάτων το 1918.

Το πρώτο ήταν η εμφάνιση μιας νέας εργατικής τάξης. Δεν ισχύει ούτε στην Ελλάδα η εικόνα ότι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα υπήρχαν μόνο αγροτικά κομμάτια και μία εργατική τάξη περιφερειακή, περιθωριακή ή ανύπαρκτη. Αντίθετα, ήταν μια εργατική τάξη που είχε αρχίσει να παλεύει πριν από τους πολέμους. Είναι εντυπωσιακές οι πρώτες απεργίες των γυναικών που δούλευαν στου Ρετσίνα στον Πειραιά. Γυναίκες που από οικιακές βοηθοί ή από χωριά, ήρθαν στην Αθήνα, μπήκαν στα εργοστάσια και άρχισαν να οργανώνονται και να κάνουν απεργίες, δίνοντας το παράδειγμα σε όλους. Γι’ αυτό το ΣΕΚΕ αναφέρονταν σε αυτές, όχι από καθήκον αλλά γιατί ήταν μια υπαρκτή δύναμη μέσα στο εργατικό κίνημα. Αυτό το καινούργιο εργατικό κίνημα καθόριζε σε μεγάλο βαθμό τι συμβαίνει στην αριστερά, παρότι ήταν μικρή, χωρισμένη σε ομίλους, μπερδεμένη.

Δεκαετής πόλεμος

Το δεύτερο είναι ο δεκαετής πόλεμος. Ενώ για την Ευρώπη και όλες τις χώρες μιλάμε για τετραετή πόλεμο, τον Α' ΠΠ που ξεκίνησε το ’14 και τελείωσε με τη γερμανική επανάσταση το ’18, στην Ελλάδα η εργατική τάξη πηγαίνει σαν κρέας στα κανόνια από το ’12 με τους βαλκανικούς πολέμους και συνεχίζει μέχρι τη μικρασιατική εκστρατεία το ’22. Αυτή τη βαρβαρότητα έφερνε μια κυρίαρχη τάξη που, άλλοτε με το Βενιζέλο και τους Φιλελεύθερους άλλοτε τον Κωνσταντίνο και το Λαϊκό Κόμμα, έβαζε στόχο για την Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Δεν ήταν μια μικρή και αδύνατη κυρίαρχη τάξη, αλλά μια τάξη που τις φιλοδοξίες της τις πλήρωνε με αίμα, πείνα και δυστυχία η εργατική τάξη για δέκα χρόνια. Αυτό είχε πολιτικές συνέπειες. Η εργατική τάξη πάλευε, απεργούσε. Το ότι υπήρχε η Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης, μια ομοσπονδία όλων των θρησκειών και καταγωγών και οργάνωνε τους σοσιαλιστές εκεί, ήταν τεράστια αφετηρία για διεθνιστική αντιπολεμική στάση.

Το τρίτο καθοριστικό στοιχείο ήταν η Ρώσικη Επανάσταση. Ο ενθουσιασμός, η αυτοπεποίθηση, το παράδειγμα της Ρώσικης έδενε με το ταξικό μίσος εδώ. Όποιος μπορούσε να σταματήσει το σφαγείο του πολέμου, τη δυστυχία μέσα στις πόλεις, τη φτώχεια, η εργατική τάξη θα ήταν μαζί του. Γι' αυτό όταν ήρθε η Ρώσικη, ήταν φοβερή η αποδοχή. Αυτό έσπρωξε μια σειρά από σοσιαλιστικές ομάδες να προχωρήσουν στην ίδρυση του ΣΕΚΕ. Δεν ήταν από την αρχή ξεκάθαρες. Γιατί σοσιαλδημοκρατικό κόμμα συγκροτημένο μπορεί να μην υπήρχε στην Ελλάδα, αλλά σοσιαλδημοκρατικές ιδέες (ότι δεν χρειάζεται επανάσταση, ότι αρκούν οι εκλογές και οι μεταρρυθμίσεις), υπήρχαν και αντιπαρατίθονταν. Και μέσα στη Φεντερασιόν και σε όλους τους ομίλους. Η Ρώσικη το άλλαξε αυτό. Η δημιουργία του νέου επαναστατικού κόμματος γίνεται πάνω σε κάποια βασικά πράγματα: ενάντια στον πόλεμο, καμιά συμμετοχή σε αστικές κυβερνήσεις.

Εξέλιξη

Ήταν μεγάλη εξέλιξη. Ο Βενιζέλος προσπαθούσε να εξαγοράσει κομμάτια, έδινε υποσχέσεις πχ στη ΓΣΕΕ, έπαιζε το ρόλο της γέφυρας και του ρεαλισμού. Το ότι συγκροτείται το ΣΕΚΕ το 1918, μέσα σε αυτές τις συνθήκες που προετοιμάζεται η μικρασιατική εκστρατεία, που οι απεργίες και οι συγκεντρώσεις είναι απαγορευμένες, και με αυτές τις αρχές, ενάντια στον πόλεμο και την επιστράτευση, ενάντια στη συμμετοχή σε αστικές κυβερνήσεις, με στόχο την ανατροπή αυτού του συστήματος, είχε τεράστιο αντίκτυπο.

Πιο σημαντικό ήταν αυτό που ακολούθησε, ότι προσπάθησαν αυτά να τα κάνουν πράξη. Και άλλαξε το σκηνικό μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια. Το αντιπολεμικό κίνημα ήταν πολύ επηρεασμένο από τη σύγκρουση ανάμεσα στην άρχουσα τάξη. Η μόνη εναλλακτική στο Βενιζέλο που ήταν υπέρ του πολέμου έμοιαζε ο Κωνσταντίνος που υποστήριζε ότι ήταν κατά. Υπήρχε μπέρδεμα μέσα στην εργατική τάξη. Ο ίδιος ο Βάρναλης ήταν με τον Κωνσταντίνο πριν περάσει με το ΣΕΚΕ. Το ότι εμφανίστηκε ένα κόμμα που έλεγε είμαι ενάντια στον πόλεμο και το οργανώνω, άλλαξε τα πράγματα. Η οργάνωση του αντιπολεμικού κινήματος, συγκεκριμένα και όχι στα λόγια, ήταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία του. Οργάνωνε τους φαντάρους στο μέτωπο με εφημερίδες όπως ο Κόκκινος Φρουρός, τους λιποτάκτες στα μετόπισθεν κόντρα σε φυλακίσεις και διωγμούς.

Η δεύτερη επιτυχία του ήταν η σχέση του με την εργατική τάξη, η οργάνωση της αντίστασης μέσα στις πόλεις. Το ’19 έγινε η πρώτη πολιτική απεργία. Το ’20 έγιναν πενήντα απεργίες, από τις πιο μεγάλες πανελλαδικά. Το ’21 σε συνεδρίαση της Βουλής με ομιλητή τον πρωθυπουργό, κατέβηκαν σε απεργία οι εργάτες του ηλεκτρισμού και έκλεισαν τα φώτα, κατέβασαν τους διακόπτες και ξεφτιλίστηκαν όλοι μέσα στη Βουλή. Αντίστοιχα, οι σιδηροδρομικοί έκαναν απεργία και τα νέκρωσαν όλα, σταμάτησαν όλα τα τρένα.

Πράξη

Το ΣΕΚΕ δεν ήταν ένα κόμμα που είχε απλά ωραίες ιδέες, τις έκανε πράξη κι έτσι έγινε κέντρο για ένα τεράστιο κομμάτι που πιο πριν το λυμαίνονταν τα δύο μεγάλα αστικά κόμματα. Έτσι δημιουργήθηκαν συνδικάτα και οργανώθηκαν αγώνες. Ενάντια στην επιστράτευση, όχι όπως την ξέρουμε σήμερα, νομική, αλλά ότι σας στέλνω κατευθείαν στο μέτωπο. Όπως έγινε με τους σιδηροδρομικούς που μπήκε η μπατσαρία μέσα σε απεργιακή τους συγκέντρωση στο δημοτικό θέατρο Πειραιά και τους συνέλαβε όλους και τους έστειλε στο μέτωπο.

Τίποτα από όλα αυτά τα σπουδαία δεν έγινε γραμμικά. Το συνέδριο του '24, αυτό που κατηγορούν ως «μπολσεβικοποίηση», είναι το πιο ώριμο. Ως τότε το κόμμα δούλευε με ομίλους, με τοπικές κινήσεις. Η «μπολσεβικοποίηση» ήταν η προσπάθεια να λειτουργήσουν πιο συλλογικά σαν κόμμα. Υπήρξε αλλαγή φρουράς, ο Πουλιόπουλος και οι σύντροφοί του που μέχρι τότε κρατούσαν την αντιπολεμική δουλειά, έγιναν κεντρικοί στο κόμμα. Μια άλλη ομάδα από την Πόλη με το Σεραφείμ Μάξιμο το ίδιο. Αυτό κράτησε λίγο. Το ’27 στη Ρωσία διαγράφεται ο Τρότσκι, και λίγο μετά ο Πουλιόπουλος. Τι είναι πίσω από αυτό; Η σταλινική αντεπανάσταση. Εκεί είναι το σημείο καμπής, εκεί που το ΣΕΚΕ χάνει τον αρχικό προσανατολισμό του ότι η κοινωνία αλλάζει με επαναστάσεις, ότι η εργατική τάξη βρίσκεται στο κέντρο, καμιά συμμετοχή σε αστική κυβέρνηση, και αρχίζει να ψάχνει “δημοκρατικές” συμμαχίες με τους αστούς. Έτσι χάθηκαν όλες οι μεγάλες ευκαιρίες από εκεί και πέρα το ’36, το ‘40-’44, το '65, το Πολυτεχνείο, η Μεταπολίτευση.

Το ΣΕΚΕ ήταν επαναστατικό, γεννήθηκε σε αυτές τις συνθήκες, ανταποκρίθηκε όσο μπορούσε στα καθήκοντα, επηρεάστηκε από τη ρώσικη επανάσταση. Η στροφή στον ρεφορμισμό το αχρήστεψε ιδεολογικά και πρακτικά. Σήμερα ο περισσότερος κόσμος συζητά ότι “πιστέψαμε σε μια κυβέρνηση της αριστεράς και τι παίρνουμε; Μνημόνια, πολέμους, ρατσισμό. Τι μπορεί να την αντικαταστήσει;” Γι αυτό έχει σημασία να συζητάμε για το ΣΕΚΕ και τα 100χρονά του. Για να ξαναφέρουμε τη σημασία μιας δυνατής επαναστατικής αριστεράς στις πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες του σήμερα.

 

Φοίβος Οικονομίδης


Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 άλλαξε το παγκόσμιο σκηνικό, ανεξάρτητα από την πορεία της αργότερα. Δημιούργησε στην ανθρώπινη φαντασία και σκέψη το γεγονός ότι μπαίνουμε σε μια καινούργια εποχή, σε έναν καινούργιο κόσμο όπου οι αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας θα υλοποιηθούν, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι θα καταργηθούν. Έναν χρόνο αργότερα, στην Ελλάδα, στον Πειραιά, αποφασίζεται η ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος.

Οι αντιπρόσωποι, από τις σοσιαλιστικές οργανώσεις Αθήνας, Πειραιά, Βόλου, Καβάλας, Κέρκυρας κλπ. Ανάμεσα στα ονόματα και αρκετά εβραϊκά -γιατί τότε πολλοί Εβραίοι ήταν διεθνιστές, δεν είχαν πατρίδα και πρωτοστατούσαν στα θέματα του σοσιαλισμού- όπως ο Αβραάμ Μπεναρόγια από τη Φεντερασιόν ή ο Αντζέλ Μπεχνά από την Καβάλα, ο οποίος εξελέγη και πρόεδρος της διεξαγωγής του συνεδρίου. Το συνέδριο αποφάσισε την ίδρυση του ΣΕΚΕ, εξέλεξε πενταμελή κεντρική επιτροπή, ανακήρυξε επίσημα δημοσιογραφικό όργανο του κόμματος τον Εργατικό Αγώνα με διευθυντή τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο.

Ψηφίστηκαν όπως αναφέρεται συγκεκριμένα «αι αρχαί και το πρόγραμμα του ΣΕΚΕ», η αρχή της ταξικής πάλης και της κατάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη διά της επαναστατικής δράσεως. Η επίδραση έκδηλη της Οκτωβριανής Επανάστασης του ‘17 που έχει προηγηθεί ένα χρόνο πριν, έχει φτάσει και εδώ ο απόηχος. Υπάρχει και ψήφισμα χαιρετισμού προς τη Ρωσική Δημοκρατία των Σοβιέτ, και διαμαρτυρία «κατά της μελετωμένης επεμβάσεως» των συμμάχων, δηλαδή της επέμβασης της Αντάντ για να ανατρέψει καθαρά τους μπολσεβίκους -στην Ουκρανία συμμετείχε και η ελληνική πλευρά- που είχε αρχίσει από τα τέλη του ’18.

Οκτωβριανή Επανάσταση

Είναι γεγονός ότι από τη στιγμή που έγινε η Οκτωβριανή Επανάσταση, η άρχουσα τάξη της εποχής σε όλες τις χώρες ανησύχησε ιδιαίτερα. Δεν είναι τυχαία η προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος. Για την άρχουσα τάξη αυτό το μήνυμα, ότι πάνε να μας καταργήσουν, τους απασχολούσε πάρα πολύ και νομίζω ότι αυτή η έμμονη ιδέα κυριάρχησε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Στο τρίτο έκτακτο συνέδριο του ΣΕΚΕ, το Νοέμβρη του 1924, εκεί πια όπου είναι εισηγητές ο Ανδρόνικος Χαϊτάς και ο Παντελής Πουλιόπουλος παίρνεται η απόφαση για τη μετονομασία του κόμματος σε Κομμουνιστικό. Το συνέδριο αποδέχεται τις αποφάσεις όλων των μέχρι τότε παγκόσμιων συνεδρίων της Κομμουνιστικής Διεθνούς και των συνδιασκέψεων της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας και μετονομάζεται σε ΚΚΕ (ελληνικό τμήμα της ΚΔ). Εκεί έγινε μια σοβαρή σύγκρουση, ετέθη και το μακεδονικό ζήτημα πολύ καθαρά, ήρθε και αντιπρόσωπος της Διεθνούς και μίλησε. Ο Θωμάς Αποστολίδης, γραμματέας, έφερε σοβαρές αντιρρήσεις για το μακεδονικό, αλλά τελικά επικράτησε η γνώμη της ΚΔ, ο Πουλιόπουλος και άλλοι επαναστάτες της εποχής ακολούθησαν τη γραμμή της.

Αυτό που μπορούμε να δούμε είναι ενώ στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες υπάρχει ένα προηγούμενο σοσιαλδημοκρατικό κίνημα, το οποίο μάλιστα είναι και πολύ ισχυρό, ιδιαίτερα στη Γερμανία, στην Ελλάδα δεν ισχύει το ίδιο. Αυτό που κάνει εντύπωση, διαβάζοντας ξανά τις αρχές του ΣΕΚΕ είναι πόσο πρωτοποριακές ιδέες είχαν τότε, που ακόμα και σήμερα μπορώ να πω ότι έχουν επικαιρότητα. Γυρίζει δηλαδή στις βασικές αρχές της ελευθερίας και θέτει ότι η εργατική δημοκρατία πρέπει να είναι πολύ ανώτερη από την αστική. Στις πηγές, υπήρχε το όνειρο για μια απελευθερωμένη κοινωνία, όπως νομίζω το έθεσε το 1918 και η Ρόζα Λούξεμπουργκ.

Σοσιαλισμός από τα Κάτω

Να τελειώνουμε με το σεξιστικό σύστημά τους
Κάντε κλικ στο εξώφυλλο για να διαβάσετε σε μορφή pdf